Tháng 12.2018, NXB Văn hóa – Văn nghệ vừa phát động cuộc thi Truyện ngắn viết về phụ nữ “MỘT NỬA LÀM ĐẦY THẾ GIỚI” có tổng giải thưởng lên đến 109.000.000 VNĐ với sự tài trợ của một dự án thuộc Giải Liberatupreis – Frankfurt 2018). Tiếp theo đó, BTC sẽ đồng hành cùng các thí sinh với giải thưởng mỗi tháng như: 1 Giải thưởng do BGK bình chọn trị giá 2.000.000 VNĐ) và 1 Giải thưởng do bạn đọc bình chọn trị giá 1.000.000 VNĐ (Giải do bạn đọc bình chọn dựa trên lượt like/share trên bài dự thi của thí sinh được công bố trên fanpage cuộc thi: https://www.facebook.com/truyenngannxbvhvn/
Vị giám khảo đầu tiên đồng hành cùng cuộc thi trong tháng 01.2019 chính là PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái. Ban tổ chức cuộc thi nhận được rất nhiều sự quan tâm từ quý độc giả gần xa với hơn 110 bài dự thi. Trong đó, có 35 bài thi có nội dung tốt vượt qua vòng sơ loại, 5 bài thi hay nhất vào top 5 tháng 01.2019 có thể kể đến như: Những khoảnh khắc trong ngày (Vũ Anh Thư); Thanh xuân của mẹ (Hoàng Khánh Duy); Hai dòng mưa đêm (Trương Vân Ngọc); Bản thảo cuối cùng (Uyên Nhi); Đánh mất yêu thương (Lý Huyền). Trong đó, thí sinh đạt giải thưởng tháng 1 do BGK bình chọn Lý Huyền với Đánh mất yêu thương trị giá 2.000.000 VNĐ, thí sinh đạt giải thưởng do bạn đọc bình chọn là Trương Vân Ngọc với Hai dòng mưa đêm (nhận được 443 lượt like) trị giá 1.000.000 VNĐ.
Các thí sinh đến với cuộc thi từ khắp các tỉnh thành trên cả nước, cụ thể như: Hà Nội, Nam Định, Bình Định, Nghệ An, Phú Yên, Vũng Tàu, Cà Mau, Thái Bình, Quảng Ngãi, Cần Thơ, Đồng Nai, Phú Thọ, Khánh Hòa, Đak Lak, Bình Định, An Giang, Ninh Bình, Tiền Giang, Hưng Yên, Hải Dương, Thanh Hóa…. Ngoài ra, có bài thi do thí sinh người Việt gửi đến từ nước Mỹ. Cuộc thi “Một nửa làm đầy thế giới” rất mong muốn tìm ra những tác giả tiềm năng, những tác phẩm hay và những thông điệp ý nghĩa từ những trang viết về phụ nữ Việt hiện đại.
Các thí sinh tiếp tục gửi bài thi (file World) với tiêu đề Truyện ngắn dự thi về email truyennganduthinxbvhvn@gmail.com. Cuộc thi sẽ kết thúc vào ngày 22.08.2019 để tiến tới Giải thưởng chung cuộc dự kiến vào dịp kỷ niệm ngày Phụ nữ Việt Nam 20.10.2019. Ban tổ chức chung cuộc của cuộc thi như sau: Nhà nghiên cứu, GS.TS Huỳnh Như Phương, Nhà văn Nguyễn Ngọc Tư, Nhà báo Đinh Thị Phương Thảo – Giám đốc, Tổng Biên tập NXB Văn hóa – Văn nghệ TP. Hồ Chí Minh.
Nhận xét cuộc thi Truyện ngắn viết về phụ nữ Việt ”Một nửa làm đầy thế giới”
PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái
Là một nửa, Tôi dự thi, và Tôi hy vọng…
Đây là cuộc thi được giới hạn rất rõ, về thể loại truyện ngắn. Và đề tài cũng rất rõ: Viết về người phụ nữ Việt trong xã hội Việt hiện đại. Cuộc thi mang một cái tên rất thú vị “Một nửa làm đầy thế giới”, và đó cũng là phát kiến mới về xuất bản sách chuyên đề về thể loại truyện ngắn, của NXB Văn hóa Văn nghệ TP HCM, nên cuộc thi đã tự nó đã quyến rũ và gây cuốn hút rất mạnh cho những người cầm bút chuyên nghiệp lẫn không chuyên. Nhất là những người nữ.
Vì dự thi phải là truyện ngắn, nên rất nhiều câu chuyện mang sắc thái khác nhau về phụ nữ Việt đã được 35 tác giả kể lại, và được diễn đạt khá tốt về tiếng Việt. Chính cuộc thi đã khích lệ người viết được thoải mái và phóng khoáng viết về phụ nữ, bởi chung phụ nữ vốn là một nửa thế giới, nếu thế giới được hợp thành từ hai nửa, nửa kia chính là là đàn ông. Dù là một nửa, nhưng phụ nữ đã làm đầy cả thế giới. Nên, đề tài rất đỗi dễ thương này đã lôi cuốn khá nhiều người viết là phụ nữ, muốn nhập cuộc, tranh đua và. thi thố kể chuyện về phụ nữ…
Nên, ở chính chỗ này đã phát lộ cả những chỗ mạnh và chỗ yếu của 35 văn bản truyện ngắn được ban tổ chức chọn ra từ nhiều hơn truyện ngắn được gửi đến.
Chỗ mạnh nhất chính là các tác giả đã tìm được những câu chuyện đúng là của phụ nữ Việt hiện đại, chứa chất những vấn đề đặt ra từ chính hiện thực cuộc sống hôm nay của họ: chuyện được yêu, bị yêu, bị phản bội, chuyện hạnh phúc vợ chồng, chuyện đổ vỡ gia đình, chuyện mẹ chồng nàng dâu rồi chuyện hiếm muộn, chuyện con một bề, chuyện sinh, lão, bệnh, tử, chuyện nạo, phá thai, chuyện phòng the vv…Quả là những câu chuyện phong phú và phức tạp!
Nhưng chính ở cái mạnh này lại đã bộc lộ cái yếu hoặc chưa đủ mạnh về nghệ thuật viết truyện ngắn. 35 truyện ngắn được chọn, nhưng hầu hết trong số này mới chỉ dừng lại như một kiểu kí sự chân dung báo chí về nhân vật phụ nữ Việt. Phần nhiều tác giả đều thích vừa kể chuyện vừa bình luận “báo chí” về nhân vật, mà lẽ ra phải “vẽ” họ bằng chi tiết đặc thù truyện ngắn. Đang kể chuyện, bất đồ tác giả tạt ngang triết lý, thí dụ, tác giả viết: “Một điều tối kị nhất trong tình yêu là thương hại, thấy người ấy tội nghiệp nên thương thương. Tình yêu chứ có phải tình đời đâu. Yêu là phải cùng nhịp điệu yêu thương, là khi cả hai cùng nhìn về một hướng”…Những đoạn tác giả cao hứng triết luận không trúng trật vào đâu như thế, đã hiện diện không ít lần, trong hấu hết 35 truyện được chọn trong tháng 1, và khiến truyện ngắn bỗng dưng thành kí nhân vật báo chí. Và như vậy, các truyện ngắn như kí báo chí này, đã tự nhiên lộ rõ một hạn chế từ phía người viết. Đó là: câu chuyện đã không được tác giả sắp xếp khéo léo thành một cốt truyện kiểu truyện ngắn, luôn đòi được tổ chức làm sao cho truyện chỉ chứa một thông điệp cốt lõi, trong một tình huống được lựa chọn thật đắt, đủ để ôm chứa cái thông điệp cốt lõi ấy. Thí dụ trong truyện ngắn kinh điển “Vợ nhặt” của Kim Lân đã được nhà văn dựng cốt truyện về một anh chàng trong nạn đói đã bất ngờ “nhặt không” được cô vợ như thế nào (vì cô quá đói, được anh chàng cho ăn vài tấm bánh đúc mà “theo không” anh chàng). Cô được đưa về nhà trình mẹ ra sao và kết thúc truyện bằng giấc mơ phá kho thóc để cứu đói. Và nữa, các tác giả dự thi cũng chưa rành về chuyện muốn dựng thông điệp cốt lõi, thì phải “treo” nó vào một tình huống truyện ngắn, như người ta mặc nhiên phải treo áo vào cái mắc áo để cất áo vào trong tủ chẳng hạn.
Tình huống trong “Vợ nhặt” của Kim Lân là một tình huống bi hài: nhân vật Tràng lấy được vợ vì đã trêu đùa một cô gái lạ đang đói, rằng nếu anh cho cô ăn vài tấm bánh đúc, thì có chịu về làm vợ anh không? Cô chịu ăn và cắp nón theo về làm vợ thật. Thông điệp ở đây rất kinh điển về sự bi hài, đói đến mức chỉ đưa ra vài tấm bánh đúc cũng nhặt được vợ. Nhà văn tài hoa và hóm hỉnh Kim Lân chỉ cần đảo từ: nhặt vợ thành Vợ nhặt, thế là thành truyện ngắn rất xuất sắc của dòng văn học hiện thực Việt Nam 1930 – 1945.
Vì thiếu cốt truyện được tổ chức chặt chẽ, nên dẫn đến hầu hết các truyện ngắn của 35 tác giả này phần nhiều sa đà vào sự kể chuyện lan man, ưa triết lý vụn, thiếu chọn lọc chi tiết để khắc họa nhân vật, và chưa làm rõ nét thông điệp tác giả muốn nói trong truyện ngắn của mình, bằng giọng kể chỉ của riêng mình.
Truyện ngắn tưởng là ngắn, với dung lượng nhỏ vài ngàn chữ, vốn không là gì so với tiểu thuyết dài vài trăm cho đến vài ngàn trang, nhưng đừng tưởng dễ viết, vả lại, rất dễ trượt sang kí sự báo chí. Cho nên, 5 truyện ngắn chọn trong 35 truyện được chọn tháng 1 và cuối cùng là một truyện được chọn từ 5, là giải nhất tháng một, cũng là một chọn lựa không dễ. Nhưng đấy là truyện khả ái nhất, theo tôi. Truyện Đánh mất yêu thương của Lý Thị Huyền, thoạt đầu tưởng tác giả viết về chuyện ngoại tình, đã và đang xảy ra khá nhiều trong cuộc sống hôm nay và dường như thường bắt đầu bằng chuyện đàn ông chán vợ. Nhưng không! Câu chuyện ngoại tình ở đây phức tạp, rắc rối hơn nhiều, với diễn tiến đầy kịch tính. Cả hai người phụ nữ, vợ và người tình, đều yêu người đàn ông này. Khi vợ bỏ đi, anh ta mới biết mình đã yêu vợ đến thế nào. Điều đáng đọc và đáng nhớ nhất ở truyện ngắn này là hai người phụ nữ đều yêu anh ta và cả hai đều không tha thứ, khi bị anh ta phản bội. Và thế là anh ta bị mắc kẹt ở giữa hai người đàn bà đều yêu mình, đi thì mắc núi, ở lại thì mắc sông, cho đến kết cuộc: một trong hai đã chết vì…cứu anh ta khỏi một tai nạn bất thường. Dù cái kết để lửng, nhưng người đọc có thể dự đoán: người vợ là người còn lại, sẽ không để người chồng mình đã yêu đến thế phải ở một mình. Rất có thể cô ấy sẽ đem con trở về. Và đó cũng là cái tình của người vợ, người tình kiểu Việt, rất Việt một cách hiện đại và cũng rất Việt một cách truyền thống…
Theo tôi, đó là một truyện ngắn hay, hay về tình huống chạy đuổi tình tay ba và hay nhất là cách ứng xử với chuyện ngoại tình thật văn minh và hiện đại của hai nhân vật phụ nữ trong truyện. Và như thế, truyện ngắn này đã phù hợp nhất với tiêu chí của cuộc thi, so với 4 truyện còn lại, (tổng cộng là 5 truyện tôi chọn từ 35 truyện của tháng một, năm 2019, do Ban tổ chức cuộc thi lựa chọn)…
Quế Châu/VDT