Trong 2 tháng đầu năm 2025, Việt Nam xuất khẩu được 1,15 triệu tấn gạo nhưng lại nhập khẩu đến 1,24 triệu tấn lúa gạo. Đáng chú ý, giá gạo xuất khẩu đang giảm mạnh, thậm chí có lúc giá gạo trong nước đắt hơn xuất khẩu.
Nhập khẩu lúa gạo cao bất thường
Theo Hiệp hội lương thực Việt Nam (VFA), Việt Nam nhập khẩu đến 1,24 triệu tấn lúa gạo chỉ trong 2 tháng đầu năm 2025. Trong số này, có 1,14 triệu tấn lúa nhập từ Campuchia; tương đương khoảng 600.000 tấn gạo.
“Câu chuyện này đã tồn tại nhiều năm và có nhiều yếu tố, góc nhìn khác nhau tùy giai đoạn. Tuy nhiên, nếu nói về thuần thị trường thì trong giai đoạn hiện nay, việc nhập khẩu lúa từ Campuchia rõ ràng là tạo thêm áp lực cho thị trường nội địa, khiến nguồn cung dồi dào, giá giảm và ảnh hưởng đầu ra của hạt gạo Việt Nam”, ông Đỗ Hà Nam, Phó chủ tịch VFA, nói.
Không có dữ liệu đầy đủ để so sánh với cùng kỳ các năm trước, nhưng theo ước tính của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), năm 2024, Việt Nam nhập khẩu khoảng 3 triệu tấn gạo và là nước nhập khẩu lớn thứ 3 thế giới chỉ sau Philippines và Indonesia.
Nhiều doanh nghiệp cũng thừa nhận nhập khẩu lúa gạo từ Campuchia là thực tế đã có nhiều năm qua. Trong một số thời điểm, lúa nhập từ Campuchia là nguồn cung bổ sung giúp doanh nghiệp Việt Nam đẩy mạnh hoạt động thương mại.
Tại thị trường nội địa, gạo Campuchia được bán ở khắp nơi nhưng chưa có số liệu thống kê đầy đủ nên trước giờ ít người nhắc đến. Chính vì vậy, theo các doanh nghiệp, về lâu dài vấn đề này cũng cần được xem xét, có thống kê đầy đủ và điều tiết từ các cơ quan quản lý nhà nước. Nếu cơ quan chức năng không tăng cường quản lý khâu này thì sẽ có khả năng xảy ra tình trạng nhà nước bỏ tiền hỗ trợ vốn và lãi suất để doanh nghiệp thu mua lúa cho bà con nông dân ĐBSCL nhưng doanh nghiệp lại mang tiền đi mua lúa từ Campuchia.
Các chuyên gia cũng khuyến cáo: Không chỉ Việt Nam nhập khẩu lúa từ Campuchia mà cả nhập khẩu gạo, đặc biệt là gạo tấm từ Ấn Độ về phục vụ hoạt động chế biến các sản phẩm sau gạo. Với việc Ấn Độ xem xét bỏ lệnh cấm xuất khẩu gạo tấm, nhiều khả năng doanh nghiệp Việt Nam sẽ tăng nhập khẩu mặt hàng này, khiến giá gạo nội địa Việt Nam tiếp tục biến động theo hướng bất lợi.
Giá gạo trong nước đắt hơn xuất sang Phillipines
Cũng theo VFA, ở chiều xuất khẩu, trong 2 tháng đầu năm nay, Việt Nam xuất 1,15 triệu tấn, tăng 10% so với cùng kỳ năm trước. Điều này chứng tỏ nhu cầu thị trường vẫn cao. Tuy nhiên, giá xuất khẩu bình quân lại giảm đến 19%, chỉ còn 553 USD/tấn.
Đáng chú ý, thị trường tiêu thụ lớn nhất là Philippines nhập lên tới 505.000 tấn, nhưng giá bán cũng thấp nhất – chỉ từ 450 USD, thậm chí còn thấp hơn mức bình quân chung tới 100 USD/tấn. Nhiều doanh nghiệp đánh giá Philippines là thị trường quan trọng với gạo Việt Nam nhưng tình trạng bán đổ bán tháo với giá quá rẻ là nguyên nhân kéo giá gạo Việt Nam lao dốc và cũng là một trong những điểm mấu chốt trong đợt khủng hoảng giá hiện nay.
“Trong giai đoạn từ đầu năm 2025 đến nay, cần thanh tra những doanh nghiệp xuất khẩu gạo dưới mức 400 USD/tấn. Đây không chỉ là giá sàn của Việt Nam mà ngay cả những nước có chất lượng gạo thấp hơn Việt Nam là Ấn Độ và Pakistan vẫn giữ được giá nhưng chúng ta lại “rơi”. Thậm chí có thể thanh tra cả giai đoạn năm 2024 khi xuất hiện một số doanh nghiệp chào thầu thị trường Indonesia dưới giá sàn. Đây là điều cần thiết để làm minh bạch thị trường và bảo vệ các doanh nghiệp chân chính, có tổ chức sản xuất, có liên kết chuỗi giá trị lúa gạo”, một thành viên Ban chấp hành VFA nêu quan điểm.
Có thể hiểu được nỗi bức xúc này bởi theo VFA, giá xuất khẩu gạo của Việt Nam hiện chỉ 389 USD/tấn với gạo 5% tấm, quy đổi tương đương khoảng 9.700 đồng/kg. Trong khi đó, tại thị trường TP. HCM, mặt hàng có giá thấp nhất là gạo ngang, gạo thông dụng có giá thấp nhất 14.000 – 15.000 đồng/kg. Nghĩa là cùng một loại gạo nhưng người tiêu dùng Việt Nam đang phải bỏ nhiều tiền hơn dân Philippines đến 150%.
Để giải quyết tình trạng tranh mua tranh bán, gần đây VFA đã đề xuất Chính phủ áp giá sàn xuất khẩu 500 USD/tấn. Giải thích về con số này, ông Đỗ Hà Nam, Phó chủ tịch VFA, nói: “Chúng tôi lấy giá xuất khẩu bình quân của 3 năm gần đây. Trong đó, mức thấp nhất trong 3 năm qua cũng ở mức 480 USD/tấn nên con số 500 USD thực tế không phải cao. Hiện tại, giá lúa trên đồng ở ĐBSCL đang lao dốc, nông dân chỉ có lãi khoảng 20 triệu đồng/ha.
Trong khi đó nếu so sánh thì lợi nhuận từ cà phê khoảng 500 triệu và sầu riêng là 1 tỷ đồng/ha”. “Làm sao một hộ nông dân trồng lúa với 3 – 4 miệng ăn có thể sống được trong 3 – 4 tháng trời với 20 triệu đồng. Vì vậy, ít nhất phải giữ mức giá hợp lý cho người nông dân để họ còn bám trụ với đồng ruộng. Nếu không giữ được giá lúa cho người nông dân thì họ sẽ chuyển đổi sang những cây trồng khác, làm ảnh hưởng tới quy hoạch và an ninh lương thực về lâu dài”, ông Nam phân tích.
Chia sẻ với báo chí, ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc Công ty TNHH sản xuất thương mại Phước Thành IV (Vĩnh Long), thừa nhận với giá lúa hiện tại bà con nông dân gặp nhiều khó khăn. Vì thế, việc áp giá sàn là một trong những giải pháp ngăn giá gạo lao dốc và con số 500 USD/tấn cũng không phải cao.
Tuy nhiên, việc này cần có sự cân nhắc và chuẩn bị vì không ít doanh nghiệp đã ký hợp đồng dưới mức 400 USD/tấn. Tổng dung lượng kho chứa của các doanh nghiệp ở ĐBSCL lên tới 6 – 7 triệu tấn quy gạo. Thế nên, một trong những vấn đề hiện nay của thị trường nội địa là doanh nghiệp cần có vốn với lãi suất đủ tốt và thời gian dài để thu mua lúa cho bà con nông dân thì thị trường sẽ quay đầu.
Mới đây, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ra công văn về việc cần phải thanh kiểm tra hoạt động thu mua, xuất nhập khẩu lúa gạo để thanh lọc bớt một số doanh nghiệp làm ăn chộp giật, cạnh tranh không lành mạnh, gây ảnh hưởng xấu đến toàn bộ ngành hàng.
Tiểu Vy / Vietnamfinance.vn
