Thị trường nước mắm hiện nay có hàng trăm nhãn hiệu với đủ loại, đủ giá nhưng chất lượng không theo quy chuẩn nào khiến người tiêu dùng hoang mang.
Khảo sát tại các siêu thị, cửa hàng thực phẩm cho thấy nước mắm có đến hàng chục loại với giá từ vài chục đến vài trăm nghìn đồng/lít. Nhiều loại bao bì ghi nước chấm nhưng quảng cáo là nước mắm, lại ưu tiên trưng bày ở những vị trí đẹp, dễ thấy, đánh đố người tiêu dùng.
Nam Ngư 3 trong 1 và Chinsu cá hồi là hai loại được bày bán nhiều nhất tại các siêu thị, cửa hàng tạp hóa, thực phẩm. Thậm chí, có kệ hàng chỉ dành riêng bày 2 loại nước mắm này. Trên bao bì, ngoài tinh cốt cá cơm và muối chưa rõ tỷ lệ, hai loại này có thêm 15 chất khác gồm chất điều vị, tạo màu, chất bảo quản,… Giá nước mắm Nam Ngư 10 độ đạm là 43.000 đồng/lít và Chinsu 62.000 đồng/lít.
Trong khi đó, nước mắm truyền thống với thành phần ghi rõ trên bao bì gồm cá và muối có giá bán gấp 3-5 lần so với nước mắm công nghiệp. Cụ thể, nước mắm mang thương hiệu Nam Phan, 30 độ đạm, xuất xứ Ninh Thuận có giá 237.000 đồng/lít. Nước mắm Phú Quốc Ông Kỳ, 35 độ đạm, xuất xứ Phú Quốc giá 160.000 đồng/lít…
Ngoài ra, cũng có một số loại nước mắm chỉ ghi thành phần gồm cá cơm và muối, nhưng chỉ khoảng 10-15 độ đạm, có giá từ 38.000 đồng/lít đến 66.000 đồng/lít.
Theo nhân viên giới thiệu sản phẩm nước mắm Nam Phan, sản phẩm này do gia đình tự làm và tiêu thụ tại siêu thị. Chị cho biết thị trường hiện có hai loại là nước mắm và nước chấm. Nước mắm chỉ gồm cá và muối, còn nước chấm ngoài tinh cốt cá còn pha chế thêm các loại phụ gia, chất điều vị khác.
“Tuy chứa nhiều chất khác ngoài nước mắm cốt và muối nhưng nước chấm không quá mặn, hợp khẩu vị đa số người Việt Nam. Hơn nữa giá nước mắm công nghiệp lại rẻ hơn 3-4 lần so với nước mắm truyền thống nên sức tiêu thụ lớn hơn nước mắm truyền thống nhiều lần”, chị này nói thêm.
Tại các cửa hàng tiện lợi, chợ truyền thống hiện chỉ bày bán nước mắm công nghiệp. Khảo sát tại gần 10 quầy tạp hóa liên tiếp nhau có bán nước mắm tại chợ Bà Chiểu (quận Bình Thạnh), không nơi nào bán nước mắm truyền thống. Đa số đều là nước mắm mang nhãn hiệu Nam Ngư và Chinsu.
Một số chủ tạp hóa tại quận 1, TP.HCM cho biết họ không nhập nước mắm truyền thống vì giá cao, rất khó bán, vị lại mặn hơn nhiều so với nước mắm khác.
Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê, trong số 200 triệu lít nước mắm được tiêu thụ mỗi năm thì 75% trong đó là nước mắm công nghiệp (tức không được sản xuất theo quy trình sản xuất truyền thống).
Trong đó, theo báo cáo của Masan, riêng hãng đã đóng góp 65% thị phần toàn ngành nước mắm. Đại gia này đang sở hữu tới 90% tổng lợi nhuận chuỗi giá trị ngành nước mắm với 2 nhãn hiệu Chinsu và Nam Ngư.
Mới đây, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc yêu cầu Bộ Y tế chủ trì, phối hợp với Bộ Công Thương và các cơ quan liên quan khẩn trương kiểm tra, làm rõ nội dung báo phản ánh tình trạng nước mắm công nghiệp có hoá chất chi phối thị trường, thông tin kịp thời cho người dân. Các cơ quan này phải có báo cáo gửi Thủ tướng trước ngày 22/10.
Thế trận thay đổi?
Theo nghiên cứu của Công Ty Kantar Worldpanel thì mỗi người dân Việt Nam sử dụng khoảng 4 lít nước mắm/ năm. Như vậy với dân số năm 2016 là 93 triệu người thì mỗi năm người Việt sử dụng 372 triệu lít nước mắm (chưa kể người Việt định cư ở nước ngoài).
Ông Ngô Quang Tú, Trưởng phòng Chế biến, bảo quản thủy sản, Cục Chế biến, nông lâm thủy sản và nghề muối nhìn nhận, nước mắm chính là một sản phẩm tiêu dùng hiếm hoi mà bất cứ người tiêu dùng Việt nào cũng đều sử dụng hằng ngày. Vì vậy, đây là một thị trường tiềm năng cho các doanh nghiệp trong ngành.
Số liệu của đơn vị nghiên cứu thị trường Euromonitor cho thấy quy mô thị trường nước mắm Việt Nam năm 2015 ở mức 11.300 tỷ đồng, trong đó nước mắm công nghiệp chiếm 76% và nước mắm truyền thống chỉ đạt 24% thị phần.
Vài năm trở lại đây, thị phần nước mắm của Masan mặc dù vẫn chiếm vị trí dẫn đầu nhưng có sự thay đổi khá thất thường. So với các ngành hàng tiêu dùng nhanh khác của Masan như café, mì ăn liền, nước tương, tương ớt, nước mắm là ngành hàng sụt giảm thị phần lớn nhất.
Báo cáo thường niên năm 2015 của Công ty cổ phần Hàng tiêu dùng Thực phẩm Masan (Masan Consumer), cho thấy hai nhãn hiệu Chinsu và Nam Ngư của doanh nghiệp này hiện đang nắm giữ 65% thị phần nước mắm, giảm đáng kể so với mức thị phần 70% năm 2014. Vị trí độc tôn trong ngành nước mắm lung lay đã khiến gã khổng lồ Masan bối rối.
Khi người tiêu dùng dấy lên nghi ngại về nước mắm vốn không làm từ cá do Masan sản xuất, hãng đã nhanh chóng trấn an người tiêu dùng bằng việc đưa ra các con số về đầu tư cho nhà thùng tại Phú Quốc của mình. Cụ thể, đại diện Masan cho biết, cho đến nay số lượng nhà thùng tại Phú Quốc của hãng đã lên tới con số 448 thùng với sức chứa tối đa 10.000 tấn cá. Tuy nhiên, phía Masan thừa nhận số nhà thùng này mới chỉ đáp ứng cung cấp 15% tổng nhu cầu nước mắm cốt nguyên liệu của Masan, còn lại hãng đang phải thu mua tới 60% sản lượng nước mắm cốt của các vùng sản xuất nước mắm chính của Việt Nam, chiếm 85% tổng cầu nguyên liệu của hãng.
Masan còn cho biết họ đang đầu tư xây dựng và sẽ mở rộng công suất nhà thùng lên gấp 3 lần vào năm 2017-2018. Bên cạnh đó, mới đây hãng còn công bố đã đưa nước mắm thâm nhập vào thủ phủ mắm Thái Lan.
Sự xụt giảm thị phần cũng như việc gia tăng đầu tư của Masan có thể được coi là minh chứng cho việc vươn lên giành giật lại thị phần của các đơn vị sản xuất nước mắm truyền thống. Tuy nhiên nhiều doanh nghiệp xác nhận, trong cuộc chiến không cân sức này, nước mắm truyền thống sẽ phải mất khoảng thời gian khá dài để lấy lại được chỗ đứng vững chắc cho mình. Đó là chưa kể, trong cuộc đối đầu về tài chính, không ít doanh nghiệp, cơ sở sản xuất nhỏ sẽ buộc phải thu hẹp hoặc tạm ngừng sản xuất, nếu không muốn quay ngược lại làm gia công cho các thương hiệu nước mắm công nghiệp.
Tài chính hạn hẹp chính là rào cản lớn trong cuộc đua giành lại thị phần của nước mắm truyền thống. Trong khi nước mắm công nghiệp vẫn không ngừng dội bom truyền thông thì nước mắm truyền thống không thể làm được điều đó. Đó là chưa kể, không ít người tiêu dùng đã quen với khẩu vị của nước mắm công nghiệp, vốn nhạt và vừa miệng hơn. Một lý do khác chính là yếu tố giá. “Chỉ với 1 ít nước mắm cốt, pha với nước và muối, các chất phụ gia, điều vị… nên nước mắm công nghiệp có giá cực kỳ rẻ, có khi chỉ 8000 đồng/lít. Trong khi đó, nước mắm truyền thống phải trải qua quá trình ủ chượp kéo dài, vốn đầu tư lớn thì không thể bán với giá đó được”, chủ một doanh nghiệp nước mắm nhận định.
Phạm Oanh – Hà Yên
Theo Zing